4 mei 2025: Toespraak van de heer Frans van der Knaap (fractievoorzitter CDA) namens de gemeente Goes.
Beste mensen, van harte welkom
Vandaag, en in het bijzonder vanavond, herdenken we alle burgers en militairen die in het Koninkrijk der Nederlanden, of elders in de wereld zijn omgekomen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog en de onafhankelijkheidsoorlog in Indonesië, maar ook bij oorlogen en vredesmissies erna.
Straks, om 20.00 uur staan we letterlijk en figuurlijk stil uit respect voor diegenen die hun leven gaven voor onze vrijheid. Tijdens die twee minuten zullen wij in gedachten bij hen zijn. Maar ongetwijfeld zal er ook gedacht worden aan de toekomst. Waar gaat het heen op deze wereld? Ik kom daar straks nog op terug.
Het thema waar we dit jaar extra aandacht aan geven is ‘80 jaar vrijheid’. Inmiddels staan we al 80 jaar stil bij de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog. Een periode van onderdrukking en geweld, die na vijf lange jaren eindelijk ten einde kwam. Een geschiedenis die nog steeds pijn doet. Dat bleek wel weer toen in januari dit jaar het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging, het grootste oorlogsarchief van het Nationaal Archief, toegankelijk werd.
De Tweede Wereldoorlog heeft veel levens permanent veranderd. Ook die van de zogenoemde tweede en derde generatie, die zelf geen keuze hebben gemaakt om een verkeerd regime te steunen. Juist daarom blijft herdenken belangrijk. Ook of misschien juíst wanneer degenen die de Tweede Wereldoorlog meemaakten steeds minder onder ons zijn. Laten we hun verhalen blijven delen.
Eén van die verhalen is het verhaal van Sam Buijs en diens schoonvader Jan Mol. Sam en Jan waren lid van de Zeeuwse verzetsgroep Dienst-WIM.
Dankzij Adriaan Buijs, de zoon van Sam Buijs, kennen we het verhaal. Adriaan Buijs schonk namelijk een Duits vonnis aan het Gemeentearchief Goes, waarop 15 namen stonden vermeld. Daaronder ook de namen van Sam Buijs en Jan Mol.
Sam Buijs werd op 28 oktober 1919 geboren in Goes en sloot zich tijdens de oorlog aan bij het verzet. Hij hielp onderduikers, verzamelde inlichtingen en voerde sabotageacties uit. Een Engelse piloot die bij Rilland was verstopt, haalde hij op bij boer Traas. De piloot kon vervolgens met de veerboot Hoedekenskerke-Terneuzen de Westerschelde oversteken naar bevrijd gebied.
Samen met zijn schoonvader Jan Mol, een fruitkweker uit Kapelle, zorgde Buijs voor de verspreiding van verzetskrant Trouw. Dat was gevaarlijk, maar alles leek goed te gaan. Tot in 1943 het noodlot toesloeg. Vijftien verzetslieden werden verraden door een Duitse deserteur aan wie Jan Mol onderdak had geboden. Deze deserteur werd op een bepaald moment gearresteerd en hij sloeg na zijn arrestatie door. Alle vijftien de leden, ook Sam Buijs en zijn schoonvader Jan Mol, werden opgepakt.
De vijftien gearresteerden werden na wrede verhoren een jaar gevangengezet. Midden 1944 kwamen ze voor een geïmproviseerde Duitse rechtbank, waar het vonnis werd uitgesproken. Negentien kantjes tekst.
Slechts één van hen kreeg vrijspraak. Zes personen werden veroordeeld tot de doodstraf, waaronder Sam Buijs. Maar zijn doodsvonnis werd voor onbepaalde tijd uitgesteld. En waarom? Wel hij werd ‘achter de hand gehouden’ voor een mogelijke ruil van Duitse gevangenen uit Engeland. Ondertussen hing al die tijd de dreiging van executie, als een zwaard van Damocles, boven zijn hoofd.
Jan Mol werd ondertussen naar Kamp Neuengamme gedeporteerd. Hij overleed daar op 53-jarige leeftijd, een paar maanden voor de bevrijding. Zijn familie verkeerde jarenlang in onzekerheid over zijn lot. Pas in 1947 kregen zij te horen dat hun dierbare was gestorven. Buijs keerde op 10 mei terug naar Goes om een jaar later te trouwen met de dochter van Mol.
Verhalen als deze, moeten ons aan het denken zetten. Vechten voor vrijheid, dat vraagt altijd moed. Vechten voor vrijheid, vraagt te vaak levens. Toen en nu. En wie van ons is bereid zich in te zetten voor de vrijheid van ons land? En hoe ver zouden wíj daarin gaan? Wat als het het leven kan kosten van hen die ons lief en dierbaar zijn? En wat als ons eigen leven op het spel kan komen te staan? De antwoorden hierop zijn niet zwart-wit, maar grijs.
De vrijheid die wij nu hebben, is gebouwd op onder meer het leven van iemand als Jan Mol. Is gebouwd op de inspanning van Sam Buijs die in zekere zin de dood voor ogen gehad heeft.
Gelukkig is onze vrijheid 80 jaar geleden gekomen. De opluchting was groot toen de geallieerden na vijf lange jaren onze straten binnenreden. Dat was in Goes op 29 oktober 1944 al. U hebt de beelden die daarover onlangs ontdekt zijn, misschien wel gezien. Feestvreugde, toespraken, snoepjes die door soldaten werden uitgedeeld; het is mooi om dat te zien. We waren vanaf dat moment weer ‘baas op eigen erf’, zoals Koningin Wilhelmina het zo mooi zei.
Alleen, wat voor ons tot het verleden behoort, is voor miljoenen mensen nog altijd dagelijkse realiteit. De Oekraïense vluchtelingen die we in Goes opvangen weten daarvan. De agressie van Rusland houdt maar niet op. Syrië, waar het beter leek te gaan, is opnieuw in de greep van geweld. En op veel andere plaatsen in de wereld is geen vrijheid en vloeit er bloed.
Oorlog leek altijd iets van ‘ver weg’ te zijn. Dat beeld wijzigt echter ook. Het aantreden van nieuwe wereldleiders heeft geleid tot nieuwe politieke verhoudingen. De wereld die we kenden, de bondgenootschappen waarop we vertrouwden, de manier waarop we met elkaar om gingen, het is allemaal fors veranderd. En dat zorgt voor onzekerheid.
Er waait een andere wind in de VS. En Rusland blijft onvoorspelbaar. En wat betekent dit voor ons? Het zijn vragen die ons bezorgd maken, die misschien angst geven. Juist dan is het belangrijk om te beseffen dat we niet volledig machteloos hoeven te staan.
Een gewaarschuwd mens telt voor twee. Die les leerden we voorafgaand aan de Tweede Wereldoorlog te laat. Dat kunnen we nu anders doen.
We kunnen ons voorbereiden op moeilijke situaties, ons weerbaar maken. U denkt dan misschien als eerste aan het aanschaffen van een noodpakket. En dat is zeker belangrijk. Maar er is meer mogelijk. Uzelf bijvoorbeeld wapenen tegen nepnieuws. Tegen verhalen die ons uit elkaar drijven. Verhalen die olie op het vuur gooien en bijdragen aan polarisatie en afstand. Niet aan meedoen, zou mijn advies zijn. Wij-zij-denken is de basis van conflict en de huidige wereld laat zien waar dit toe kan leiden. Daar moeten we voor waken. Nu meer dan ooit.
En laten we ons voorbereiden om onszelf te kunnen verdedigen. Dat is veel meer dan materieel aanschaffen. Dat is zorgen dat wij ergens gezamenlijk voor staan en bereid zijn voor elkaar en voor ons land op te komen.
Maar vergeet niet het gewone dagelijkse samenleven. Blijf proberen om onze samenleving mooier te maken. De gemeente Goes – dus niet alleen de stad Goes, maar ook alle dorpen – is daarin erg rijk. Er wordt veel georganiseerd, er wordt naar elkaar omgekeken, en ontstaan burgerinitiatieven. Ook zo maken we het weefsel van onze gemeenschap sterker en dat hebben we in de toekomst meer nodig dan ooit!
Beste mensen, ik sluit af. Laten we onze hand blijven uitsteken naar mensen die het moeilijk hebben, en niet wegkijken. Laten we in naam van de oorlogsslachtoffers die we vandaag herdenken keuzes maken die de toekomst van onze kinderen beter maakt, zoals Sam Buijs en Jan Mol deden. En laten we morgen, op 5 mei, onze vrijheid vieren. Vrijheid die heden ten dage wellicht zoeter smaakt dan ooit.
Dank u wel.
